ZACHOWEK CO TO JEST, JAK GO UZYSKAĆ ORAZ USTALIĆ JEGO WYSOKOŚĆ?

Zachowek stanowi ochronę interesów majątkowych spadkobierców ustawowych,
którzy zostali pozbawieni dziedziczenia w wyniku sporządzenia
testamentu.

Co to jest Zachowek?

Przepis art. 991 kodeksu cywilnego zawiera zamknięty katalog osób
uprawnionych do zachowku. Zachowek należy się zstępnym, rodzicom oraz
małżonkowi spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy.
Uprawnieni do zachowku nabywają do niego prawo w tej samej kolejności, w
jakiej są oni powołani do dziedziczenia z ustawy. W tym miejscu należy
przypomnieć zasady dziedziczenia ustawowego przewidziane w przepisach
kodeksu cywilnego, które określają krąg spadkobierców oraz kolejność
dziedziczenia. Przepis art. 931 k.c. stanowi, iż w pierwszej kolejności
powołane do spadku są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Jeżeli
dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, wówczas udział spadkowy,
który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych.
Spadkobiercami ustawowymi powoływani w drugiej kolejności mogą być
odpowiednio rodzice spadkodawcy lub rodzeństwu spadkodawcy (art. 932
k.c.).

Dla kogo zachowek?

Podsumowując powyższe, prawo do zachowku służy w pierwszej kolejności
dzieciom i małżonkowi. W drugiej kolejności prawo do zachowku uzyskują
obok małżonka wnukowie spadkodawcy, a później ewentualnie dalsi zstępni
(wnuk, prawnuk itd.). Jest więc możliwość, że uprawnionym do zachowku
będzie wnuk spadkodawcy. Zadzieje się tak w sytuacji gdy wnuk ten będzie
uprawnionym do dziedziczenia w drodze ustawy, ponieważ jego rodzic nie
dożył śmierci swojego rodzica albo został uznany za niegodnego
dziedziczenia lub odrzucił spadek z ustawy.

Rodzeństwo nie zostało ujęte w katalogu osób uprawnionych, zatem nie ma
prawa do zachowku. Jeżeli więc testament pozbawia rodzeństwo prawa do
spadku, nie mogą oni ubiegać się o jakiekolwiek świadczenie tytułem
zachowku. Nie będą uprawnione do zachowku również osoby, które zrzekły
się dziedziczenia, zostały uznane za niegodne dziedziczenia oraz te,
które spadek odrzuciły. Ponadto, nie będą uprawnione do zachowku osoby
wydziedziczone oraz małżonek wyłączony od dziedziczenia na mocy
orzeczenia sądu z tej przyczyny, że spadkodawca wystąpił o orzeczenie
rozwodu lub separacji z jego winy. Nie ma prawa do zachowku również ten,
kto zrzekł się samego prawa do zachowku.

JAK USTALIĆ WYSOKOŚĆ NALEŻNEGO ZACHOWKU?

Wysokość należnego zachowku wynosi 1/2 wartości udziału spadkowego jaki
by przypadał uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym. Jeżeli natomiast
uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo jest
małoletni, wówczas zachowek wynosi 2/3 wartości udziału spadkowego. Co
ważne, przy ustalaniu udziału spadkowego, stanowiącego podstawę
obliczenia zachowku, nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli
się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.

Do ustalenia konkretnej kwoty stanowiącej należny uprawnionemu zachowek,
potrzebujemy określić tzw. substrat zachowku czyli wartość spadku (np.
nieruchomości, środki pieniężne) po odjęciu długów spadkowych (np.
zadłużenie w bankach, koszty pogrzebu) oraz dodaniu darowizn i zapisów
windykacyjnych poczynionych przez spadkodawcę.

CO NALEŻY ZROBIĆ ŻEBY ZAŁOŻYĆ SPRAWĘ O ZAPŁATĘ ZACHOWKU?

Dla zainicjowania sprawy o zachowek należy w pierwszej kolejności
wystosować do spadkobiercy testamentowego wezwanie do zapłaty ze
wskazaniem kwoty odpowiadającej wysokości należnego zachowku,
zakreślając w wezwaniu termin na dokonanie płatności. Dopiero po
bezskutecznym upływie zakreślonego terminu należy wnieść pozew o zapłatę
do Sądu Rejonowego właściwego miejscowo dla ostatniego miejsca pobytu
spadkodawcy. Jeżeli jednak miejsca zwykłego pobytu w Polsce nie da się
ustalić, właściwy będzie Sąd Rejonowy wg. miejsca w którym znajduje się
majątek spadkowy.

Należy zwrócić uwagę na istnienie pewnych wyjątków od standardowego
schematu dochodzenia roszczeń skierowanych przeciwko spadkobiercom
testamentowym. W okolicznościach danej sprawy może bowiem okazać się, że
roszczenie o zapłatę należnego zachowku trzeba będzie skierować do
zapisobiercy windykacyjnego. Będzie on zobowiązany tylko wówczas, jeżeli
uprawniony do zachowku nie może go otrzymać od spadkobiercy
testamentowego. Zapis windykacyjny jest rozrządzeniem testamentowym, w
którym spadkodawca postanawia, iż oznaczona osoba nabywa określony
przedmiot z chwilą otwarcia spadku. Odpowiedzialność zapisobiercy
windykacyjnego do zapłaty bądź uzupełnienia zachowku jest jednak
ograniczona do wysokości wzbogacenia będącego skutkiem zapisu
windykacyjnego poczynionego przez spadkodawcę.

 

Jeżeli zaś okaże się, że uprawniony do otrzymania zachowku nie może
zaspokoić swoich roszczeń ani od spadkobiercy testamentowego ani od
zapisobiercy windykacyjnego, może zażądać zapłaty od obdarowanego.
Odpowiedzialność obdarowanego jest jednak ograniczona podobnie jak
odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego, czyli tylko do wzbogacenia
będącego skutkiem darowizny. W sytuacji, gdy spadkodawca dokonał
darowizny wyczerpującej cały spadek, uprawniony może dochodzić zachowku
od obdarowanego (tak w wyroku Sąd Najwyższy z dnia 30 stycznia 2008 r.,
III CSK 255/07, OSNC 2009 r. Nr 3, poz. 47). Tę samą zasadę należy
stosować w przypadku rozdysponowania całego majątku spadkowego w formie
zapisu windykacyjnego. Powód dochodzący owych roszczeń od w/w osób nie
będących spadkobiercą testamentowym powinien jednak wykazać, że zapis
windykacyjny lub darowizna wyczerpuje cały spadek.

W toku sprawy sądowej Sąd ustala skład i wartość spadku dla potrzeb
ustalenia zachowku. Obliczenie zachowku następuje na podstawie składu
spadku z chwili śmierci spadkodawcy oraz jego wartości według cen
aktualnych na dzień wydania wyroku. Jeśli zatem od chwili śmierci
spadkodawcy do dnia orzekania o zachowku, wartość majątku spadkowego
wzrośnie (np. ceny na rynku nieruchomości) będzie to miało przełożenie
na wysokość przyznanej kwoty tytułem zachowku.

Mam nadzieję że choć trochę wyjaśniliśmy te zagadnienie. Masz pytania? Kancelaria Radców Prawnych Borowa & Ćwiekowska zaprasza do kontaktu.