Zachowek stanowi ochronę interesów majątkowych spadkobierców ustawowych, którzy zostali pozbawieni dziedziczenia w wyniku sporządzenia testamentu.
Przepis art. 991 kodeksu cywilnego zawiera zamknięty katalog osób uprawnionych do zachowku. Zachowek należy się zstępnym, rodzicom oraz małżonkowi spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Uprawnieni do zachowku nabywają do niego prawo w tej samej kolejności, w jakiej są oni powołani do dziedziczenia z ustawy. W tym miejscu należy przypomnieć zasady dziedziczenia ustawowego przewidziane w przepisach kodeksu cywilnego, które określają krąg spadkobierców oraz kolejność dziedziczenia.
Przepis art. 931 k.c. stanowi, iż w pierwszej kolejności powołane do spadku są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, wówczas udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Spadkobiercami ustawowymi powoływani w drugiej kolejności mogą być odpowiednio rodzice spadkodawcy lub rodzeństwu spadkodawcy (art. 932 k.c.).
Podsumowując powyższe, prawo do zachowku służy w pierwszej kolejności dzieciom i małżonkowi. W drugiej kolejności prawo do zachowku uzyskują obok małżonka wnukowie spadkodawcy, a później ewentualnie dalsi zstępni (wnuk, prawnuk itd.). Jest więc możliwość, że uprawnionym do zachowku będzie wnuk spadkodawcy. Zadzieje się tak w sytuacji gdy wnuk ten będzie uprawnionym do dziedziczenia w drodze ustawy, ponieważ jego rodzic nie dożył śmierci swojego rodzica albo został uznany za niegodnego dziedziczenia lub odrzucił spadek z ustawy.
Rodzeństwo nie zostało ujęte w katalogu osób uprawnionych, zatem nie ma prawa do zachowku. Jeżeli więc testament pozbawia rodzeństwo prawa do spadku, nie mogą oni ubiegać się o jakiekolwiek świadczenie tytułem zachowku. Nie będą uprawnione do zachowku również osoby, które zrzekły się dziedziczenia, zostały uznane za niegodne dziedziczenia oraz te, które spadek odrzuciły.
Ponadto, nie będą uprawnione do zachowku osoby wydziedziczone oraz małżonek wyłączony od dziedziczenia na mocy orzeczenia sądu z tej przyczyny, że spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy. Nie ma prawa do zachowku również ten, kto zrzekł się samego prawa do zachowku.
Wysokość należnego zachowku wynosi 1/2 wartości udziału spadkowego jaki by przypadał uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym. Jeżeli natomiast uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo jest małoletni, wówczas zachowek wynosi 2/3 wartości udziału spadkowego. Co ważne, przy ustalaniu udziału spadkowego, stanowiącego podstawę obliczenia zachowku, nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.
Do ustalenia konkretnej kwoty stanowiącej należny uprawnionemu zachowek, potrzebujemy określić tzw. substrat zachowku czyli wartość spadku (np. nieruchomości, środki pieniężne) po odjęciu długów spadkowych (np. zadłużenie w bankach, koszty pogrzebu) oraz dodaniu darowizn i zapisów windykacyjnych poczynionych przez spadkodawcę.
Dla zainicjowania sprawy o zachowek należy w pierwszej kolejności wystosować do spadkobiercy testamentowego wezwanie do zapłaty ze wskazaniem kwoty odpowiadającej wysokości należnego zachowku, zakreślając w wezwaniu termin na dokonanie płatności. Dopiero po bezskutecznym upływie zakreślonego terminu należy wnieść pozew o zapłatę do Sądu Rejonowego właściwego miejscowo dla ostatniego miejsca pobytu spadkodawcy. Jeżeli jednak miejsca zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, właściwy będzie Sąd Rejonowy wg. miejsca w którym znajduje się majątek spadkowy. Należy zwrócić uwagę na istnienie pewnych wyjątków od standardowego schematu dochodzenia roszczeń skierowanych przeciwko spadkobiercom testamentowym.
W okolicznościach danej sprawy może bowiem okazać się, że roszczenie o zapłatę należnego zachowku trzeba będzie skierować do zapisobiercy windykacyjnego. Będzie on zobowiązany tylko wówczas, jeżeli uprawniony do zachowku nie może go otrzymać od spadkobiercy testamentowego. Zapis windykacyjny jest rozrządzeniem testamentowym, w którym spadkodawca postanawia, iż oznaczona osoba nabywa określony przedmiot z chwilą otwarcia spadku. Odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego do zapłaty bądź uzupełnienia zachowku jest jednak ograniczona do wysokości wzbogacenia będącego skutkiem zapisu windykacyjnego poczynionego przez spadkodawcę. Jeżeli zaś okaże się, że uprawniony do otrzymania zachowku nie może zaspokoić swoich roszczeń ani od spadkobiercy testamentowego ani od zapisobiercy windykacyjnego, może zażądać zapłaty od obdarowanego.
Odpowiedzialność obdarowanego jest jednak ograniczona podobnie jak odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego, czyli tylko do wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. W sytuacji, gdy spadkodawca dokonał darowizny wyczerpującej cały spadek, uprawniony może dochodzić zachowku od obdarowanego (tak w wyroku Sąd Najwyższy z dnia 30 stycznia 2008 r., III CSK 255/07, OSNC 2009 r. Nr 3, poz. 47). Tę samą zasadę należy stosować w przypadku rozdysponowania całego majątku spadkowego w formie zapisu windykacyjnego. Powód dochodzący owych roszczeń od w/w osób nie będących spadkobiercą testamentowym powinien jednak wykazać, że zapis windykacyjny lub darowizna wyczerpuje cały spadek.
W toku sprawy sądowej Sąd ustala skład i wartość spadku dla potrzeb ustalenia zachowku. Obliczenie zachowku następuje na podstawie składu spadku z chwili śmierci spadkodawcy oraz jego wartości według cen aktualnych na dzień wydania wyroku. Jeśli zatem od chwili śmierci spadkodawcy do dnia orzekania o zachowku, wartość majątku spadkowego wzrośnie (np. ceny na rynku nieruchomości) będzie to miało przełożenie na wysokość przyznanej kwoty tytułem zachowku.
Mam nadzieję że choć trochę wyjaśniliśmy te zagadnienie. Masz pytania? Kancelaria Radców Prawnych Borowa & Ćwiekowska zaprasza do kontaktu.
Darowizna od rodziców to jedna z najczęstszych form przekazywania majątku w rodzinie. Dla wielu osób …
Groźba karalna to pojęcie, które wielu osobom kojarzy się z przemocą fizyczną lub agresją słowną. …
Podatek dochodowy to jeden z kluczowych elementów systemu finansów publicznych, który dotyka niemal każdego obywatela …
Kradzież to przestępstwo, które może dotknąć każdego z nas. Niezależnie od tego, czy chodzi o …
